Jeden z głównych przedstawicieli neokantowskiej szkoły badeńskiej filozofii prawa, Gustav Radbruch, powiedział kiedyś, że „(…) nie ma lepszego sposobu pobudzenia dobroci w ludziach, niż traktować ich tak, jakby byli dobrymi ludźmi”. I choć słowa te w zasadzie mogą być uważane za prozaiczne w swojej oczywistości, to jednak ich znaczenie dla współczesnego prawa, zwłaszcza prawa umów – jest szczególnie doniosłe.
Zawieranie umów jest dzisiaj czymś powszechnym: od najprostszych spraw życia codziennego (zakup owoców w markecie), poprzez umowy zawierane „mimowolnie” w ramach użytkowanych aplikacji na smartfonach (zakup biletu elektronicznego), po umowy holdingowe czy te zawierane w procesach fuzji i przejęć spółek handlowych. Intensyfikacja obrotu gospodarczego sprawia, że jeszcze bardziej intensywne są oczekiwania względem systemu prawa i tego, że będzie w stanie dostosować się do dynamicznie ewoluującej rzeczywistości. Szczególnego charakteru spostrzeżenia te nabierają wówczas, gdy odnosi się je do prawa umów jako pewnego systemu, a zwłaszcza do sytuacji szczególnej, w której dochodzi do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Zapewnienie stronom możliwości swobodnego kształtowania odpowiedzialności za zdarzenia, które z jakichś względów prowadzą do niewykonania zobowiązania lub wykonania go w sposób odmienny od umówionego (albo „składają się” na któryś z tych stanów rzeczy) – stanowi jedno z podstawowych wyzwań dla współczesnej nauki prawa prywatnego. Zwłaszcza zaś wówczas, gdy z jednej strony dąży się do zapewnienia stronom maksymalnej swobody przy „umawianiu się”, według jakich reguł poniosą odpowiedzialność w sytuacji niewywiązania się z umowy, z drugiej zaś – mając na względzie konieczność zachowania fundamentalnych reguł porządku prawnego czy reguł uznawanych za wiodące w danej kulturze prawnej.
Projekt ma więc na celu zweryfikowanie, po pierwsze, w jaki sposób ukształtowane zostały reguły odpowiedzialności kontraktowej w wiodących prawodawstwach na świecie. Dobór przyjętych modeli komparatystycznych sprawia, że wnioski w tym zakresie pozwolą zarówno na wypracowanie cech wspólnych kluczowych reżimów odpowiedzialności umownej w systemie common law, jak i dla systemu civil law. Po drugie, wnioski wynikające z analizy przedmiotowych modeli komparatystycznych zostaną wykorzystane do oceny polskiego systemu odpowiedzialności kontraktowej, zwłaszcza w kontekście ogólnych przesłanek i zasad tej odpowiedzialności, jak również specyficznych klauzul modyfikujących tę odpowiedzialność (m.in. klauzula ogólna szkody, klauzula ogólna adekwatnego związku przyczynowego, klauzula szczegółowa: kary umownej, klauzula szczegółowa: indemnifikacyjna etc.). Z uwagi na postępujący proces tzw. harmonizacji prawa prywatnego, rozważania w przedmiotowym zakresie zostaną wsparte także poprzez analizę rozwiązań zawartych w aktach europejskiego i amerykańskiego prawa modelowego (m.in. Draft Common Frame of Reference, Uniform Commercial Code, Restatement (Second) of the Law of Contracts).
Kierowany przez mgra Alexandra Martina Juranka projekt badawczy pozwoli więc ustalić, w jakim zakresie strony dysponują swobodą w ustalaniu granic swojej wzajemnej odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania w poszczególnych, uznawanych za wiodące systemach prawa umów na świecie oraz w prawie modelowym, a w konsekwencji zaś – na ocenę pod tym kątem mechanizmów przyjętych w polskim prawie cywilnym i handlowym. Zwieńczeniem projektu będzie przedstawienie propozycji de lege ferenda.
Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki w ramach konkursu „Inicjatywa Doskonałości-Uczelnia Badawcza” (PSP D122-20-0004313).
Miejsce realizacji badań: Instytut Maxa Plancka w Hamburgu; Uniwersytet Warszawski.